گوبکلی تپه، اولین پرستشگاه بشر

گوبکلی تپه، زیارتگاهی تاریخی در شانلی اورفا

کشور پهناور ترکیه در طول سالیان متمادی محل مسکونی برای بسیاری از اقوام مختلف بوده است. در این میان، بسیاری از تمدن های این خطه را می توان همزمان با تمدن های بین النهرین یا قبل تر از آن نیز دانست که آثار زیادی مانند شهر تاریخی افسوس، کوه نمرود، شهر تاریخی آناوارزا و… را از خود به جای گذاشته اند. گوبکلی تپه ترکیه را براساس کشف های باستان شناسی تا به امروز، قدیمی ترین مکان عبادی در جهان می دانند. مکانی که تاریخ ساخت آن حتی به پیش از اهرام مصر می رسد. ۱۸ میراث تاریخی در لیست مکان های میراث جهانی یونسکو در ترکیه قرار دارند که یکی از این میراث گوبکلی تپه است.

منطقه باستانی گوبکلی تپه در استان شانلی اورفا از زیارتگاه های قدیمی دنیا محسوب می شود. این منطقه باستانی در ۱۸ کیلومتری مرکز شهر قرار دارد. گوبکلی تپه در روستای اؤرنجیک (Örencik) از توابع استان شانلی اورفا واقع در جنوب شرقی ترکیه واقع شده است و یکی از مهمترین جاهای دیدنی شانلی اورفا به شمار می رود.

دوازده هزار سال پیش به طور ناگهانی یک دوره سرد آغاز شد که نظر به بعضی از گفته ها این دوره پس از سقوط یک ستاره دنباله دار آغاز گردیده است. بنابراین محققان بر این باورند که ساکنان گوبکلی تپه برخورد جسم آسمانی را بر پایه ستون ها نقاشی کرده اند. محققان تخمین می زنند، که این رویداد حدود ۱۰۸۹۹ سال پیش از میلاد صورت گرفته است.

گوبکلی تپه به مدت ۱۲۰۰۰ سال در دل طبیعت و دست نخورده باقی مانده است و آثار و مدارک باستان شناسی بسیاری را در خود جای داده است. این خرابه های باستانی می توانند تمامی یافته های تاریخ بشریت تا به امروز را زیر سوال ببرند. به نظر اغلب مورخان و محققان جهان، کشف این تپه تاریخی به تغییر دیدگاه شهرنشینی انسان عصر برنز منجر شد؛ که بیانگر جمله ای قدیمی است که سنگ بنای هر شهری، معبد و عبادتگاه بوده است و نه خانه یا چادر شکارچیان دوره‌گرد.

محققان در این مکان مذهبی و تاریخی نقش ها و تصویرهایی یافتند که پس از تجزیه و تحلیل به این نتیجه رسیدند که تصویرهای کشیده شده در گوبکلی تپه با صور و رویدادهای نجومی همراه است. برخی از این نقاشی ها مانند مرد بدون سر، می تواند نشان دهنده نماد اثر فاجعه باشد.

تاریخچه کشف گوبکلی تپه

تاکنون کاوش های بسیاری در این تپه ها انجام شده است، اما اولین بار این مکان در دهه ۱۹۶۰ و توسط یک باستان شناس آمریکایی کشف شد. این باستان شناس بر روی ویرانه های تپه قدم می زد که به درون گودالی افتاد. او آنچنان از آن چیزی که یافته بود متعجب بود و مکانی که در آن قرار گرفته بود (بالای تپه ای بلند) را باور نمی کرد، دیگر هیچ وقت به این مکان برنگشت.

پس از آن یک سری کاوش ها برای پیدا شدن این سایت و مکان آن رخ داد. باستان شناسان و سنگ شناسان آلمانی در پی خواندن یادداشت های آن باستان شناس آمریکایی به این اطراف آمدند و بر اساس توصیفات او به دنبال مکان تپه مورد نظر در میان تپه های اطراف پرداختند. شیب و زمینی که آن باستان شناس آمریکایی توصیف کرده بود، دنبال گردید تا آنچه که او آن زمان و در دهه ۱۹۶۰ دیده و توصیف کرده بود اما به ارزش آن پی نبرده بود، کشف شود.

گروه آلمانی و باستان شناسی با رهبری فردی به نام کلاوس اشمیت (Klaus Schmidt) در کاوش های خود و پس از ۲۰ سال گشتن به تپه مورد نظر رسید. او در مورد این کشف می گوید: “در یک دقیقه، در یک ثانیه، همه چیز روشن شد.” تا سال ۲۰۱۴ تحقیقات باستان شناسی بر روی این تپه باستانی ادامه داشت و این باستان شناس، ۲۰ سال از عمر خود را برای بیرون کشیدن آنچه که هم اکنون همگان را به تعجب می اندازد، صرف نمود. گوبکلی تپه ترکیه پس از تحقیقات این باستان شناس و تیم کاوش او است که هم اکنون برای بازدید گردشگران و مردم پیداست.

پرستشگاه گوبکلی تپه

پرستشگاه گوبکلی تپه توسط انسان‌های ماقبل تاریخ ساخته شده است که هنوز ابزارهای فلزی و حتی سفالی را توسعه نداده بودند. گفته‌ها حاکی از دو دوره مراسم مذهبی است که در تاریخی بین هزاره ‌های هشتم تا دهم پیش از میلاد برگزار گردیده است. در طی اولین مرحله، دایره‌های عظیمی از ستون‌های T شکل سنگی ساخته شدند. امروزه بیش از ۲۰۰ ستون و مجموعا در حدود ۲۰ حلقه از طریق بررسی ‌های ژئوفیزیکی شناخته شده‌اند. هر ستون معمولاً تا ۶ متر ارتفاع و بین ۷ و ۱۰ تن وزن دارد. این ستون‌ها همچنین در فاز دوم به بندگاه‌ هایی مجهز شده بودند که بستر سنگ را قطع می‌کردند.

هدف از ساخت این سازه‌ها هنوز به وضوح مشخص نیست. حفاری‌ها زیر نظر مستقیم کلاوس اشمیت آلمانی از سال ۱۹۹۶ تا زمان مرگش در سال ۲۰۱۴ ادامه یافت. اشمیت اعتقاد داشت که این پناهگاه ‌های دوران نوسنگی اولیه بوده است. تاریخ اولیه این ایده را به وجود آورده است که کشاورزی منجر به ایجاد تمدن شد؛ پس محققان فکر می‌کنند زمانی که شکارچی-گردآورنده‌ها (جامعه‌ ای که عمده ترین روش معیشت آن تغذیه‌ مستقیم از گیاهان خوراکی و حیوانات وحشی است) در یک جا مستقر شدند و شروع به پرورش محصولات کشاورزی کردند.

در حقیقت، نسخه ‌های کوچک‌تری از ستون‌ها به همراه نمادها و معماری حک شده در ستون‌های گوبکلی تپه در سکونتگاهی واقع در حدود ۲۰۰ کیلومتری آن پیدا شده‌اند. می‌توان این‌گونه در نظر گرفت که گوبکلی تپه یک کلیسای جامع و دیگر نقاط مانند کلیساهای محلی بوده‌اند، احتمالاً شکارچی-گردآورنده ‌ها مسافت‌هایی طولانی را برای ملاقات، عبادت و کمک به ساخت ساختارهای یادبود جدید و همچنین برپایی مهمانی‌ها برای نمایش ثروتشان سفر می‌کردند. یافته‌های بیشتر نشان می‌دهد، زمانی که این محوطه‌های سنگی ساخته می‌شدند، درون آن‌ها با خاک، سنگ و استخوان حیوانات پر می شد.

مخروبه ‌های این سازه‌ ها شامل ده ‌ها هزار استخوان شکسته‌ی حیوانات از جمله غزال ‌ها و نیاگاو‌ها (گونه‌ای گاو وحشی که امروزه نسلش منقرض شده) است. همچنین می‌توان یک مخزن بزرگ سنگی پیدا کرد که می‌تواند بیش از ۴۰ گالن مایع را درون خود نگه دارد. حفاری ها در منطقه ادامه داشته و چنین تخمین زده می شود که حفاری ها ۱۵۰ سال دیگر ادامه خواهد یافت. تحقیقات بعمل آمده نشان می دهد که حداقل ۱۵ ابنیه و بیش از ۲۰۰ ستون در انتظار کشف بسر می برند.

در گوبکلی تپه چه چیزهایی در انتظار شماست

برای بازدید از اشیاء کشف شده در این محل می‌توانید به موزه شهر شانلی‌اورفا مراجعه کنید. تعداد زیادی اشکال حیوانات وحشی و مجسمه های انسان در اندازه های تقریبی ۶۵ سانتیمتر متعلق به ۱۲ هزار سال پیش نیز از این منطقه اکتشاف شده است.

همچنین اعتقاد بر این است که ساختار بنای عبادی برای برترین های آن دوران در جهان در این منطقه بوده است. این سایت باستان شناسی، به خاطر پیچیدگی و عظمت طراحی آن حیرت انگیز است. حداقل ۵۰ ستون یک شکل با ارتفاع چهار و نیم متر به طور شگفت آوری از خاک بیرون می آیند. این ستون ها، با اشکال و حجاری های پیچیده از حیواناتی مانند جگوار و پلنگ، نمادهای مرگ مانند پرندگان مردارخور همانند کرکس و حیوانات شکاری همانند گراز وحشی که هنوز امروزه نیز در این تپه ها زندگی می کنند، تزئین شده است.

بازوها و دست هایی که در دو طرف این نقش و نگار ها کشیده و حجاری شده اند، به تفسیر کنندگان این اشکال کمک می کند تا بهتر متوجه مفهوم آن ها شوند. این دست ها در کنار حیوانات نشان دهنده خصوصیات انسانی آدم ها و خوی حیوانی آن هاست. تفسیرهای هیجانی و عجیبی که بر روی این اشکال صورت گرفته اند، خود جزو جذابیت های این مکان باستانی است.

دسترسی به گوبکلی تپه

تا کمتر از یک دهه قبل، برای دسترسی به این مکان باید از مسیری پر از دست‌انداز و خاکی عبور می‌کردید، امروزه اما سرمایه گذاری ‌های صورت گرفته، گوبکلی تپه را به عنوان یک جاذبه‌ ی توریستی مشهور به شهرت رسانده است. خوشبختانه در حال حاضر تور اتوبوس‌هایی برگزار می‌ شود که گاهی صدها نفر را برای بازدید از این محل هدایت می‌کنند و آژانس‌های گردشگری ترکیه هم تورهای متنوعی را ترتیب می‌ دهند. همچنین در نزدیکی شهر شانلی اورفا یکی از بزرگترین موزه های باستان شناسی ترکیه تاسیس شده است که بازدید از آن موزه نیز توصیه می شود.