کانال استانبول؛ پروژه عظیم و گران در تاریخ ترکیه

کانال استانبول (Kanal Istanbul) چیست؟

بنا به گفته رجب طیب اردوغان رئیس جمهور وقت ترکیه، پروژه کانال استانبول (Istanbul Canal) ایده یک هفته و یکسال نیست، بلکه به اواخر ریاست وی در شهرداری استانبول بر می ‌گردد.

کانال استانبول یکی از پروژه هایی است که سال ‌هاست دولت ترکیه در حال بررسی برای نحوه انجام آن بوده است. این کانال که ۴۵ کیلومتر طول خواهد داشت دریای سیاه (Black Sea) را به دریای مرمره (Sea of Marmara) متصل خواهد کرد.

حداقل عرض پایه این کانال ۲۷۵ متر و عمق آن نیز ۲۰/۷۵ متر خواهد بود. این پروژه هنوز شروع نشده و قرار است سال ۲۰۲۰ مناقصه بین المللی آن اعلام شود.

 ابعاد پروژه با در نظر گرفتن تحولات و پیش بینی های منطقه ای می تواند بهبود یابد و از برتری ژئوپلیتیکی و استراتژیک ترکیه، اقتصاد اجتماعی، اشتغال و امنیت کشور سود ببرد و کشور ترکیه را زودتر از موعد مقرر به اهداف ۲۰۴۰ و ۲۰۷۱ برساند.

همانطور که می دانید تنگه بسفر مطابق قانون تنگه های بین المللی اداره می شود و ترکیه مطابق قرار داد (Montrö Boğazlar Sözleşmesi) تنها اجازه کنترل ترانزیت در این تنگه و تنگه داردانل را دارد. کانال استانبول این وضعیت را ندارد و تماماً تحت اختیار ترکیه قرار خواهد داشت.

قرارداد مونرو در خلال دو جنگ جهانی اول و دوم بین ترکیه و قدرت ‌های جهانی و منطقه ‌ای به امضا رسید و و مطابق آن ترکیه اجازه یافت تنها به کنترل رفت و آمد شناورها در این تنگه ها بپردازد. این پیمان در ۲۰ ژوئیه ۱۹۳۶ امضا شد.

کانال استانبول نقش بسیار اساسی در عبور و مرور کشتی ‌ها خواهد داشت و از تردد بسیار زیاد شناورهای دریایی از کانال بسفر استانبول خواهد کاست. تنگه یا کانال بسفر استانبول یکی از پر ترددترین مسیرهای دریایی دنیا بوده و فقط در سال ۲۰۱۶ حدود ۴۲ هزار کشتی از این مسیر عبور کرده اند. لازم به ذکر است که کانال استانبول از منطقه دوروسو شروع می‌گردد و به منطقه کوچوک چکمه جه متصل می گردد.

موقعیت کانال استانبول (Kanal Istanbul)

در محدوده این پروژه عظیم؛ دریاچه کوچوک چکمجه (Küçükçekmece Gölü)، سد سازلی دره (Sazlıdere Barajı) و دریاچه دوروسو یا ترکوس (Terkos ) قرار گرفته اند. نزدیک ۶۱۴۹ متر از این کانال در محدوده شهرستان کوچوک چکمجه (Küçükçekmece)، ۳۱۸۹ متر در منطقه آوجیلار، ۶۰۶۱ متر در شهرستان باشاک شهیر (Başakşehir ) و ۲۷ هزار و ۳۸۳ متر باقی مانده از ۴۵ کیلومتر در محدوده شهرستان آرناووت کوی (Arnavutköy ) استانبول قرار گرفته است.

هدف از احداث کانال استانبول چیست؟

تنگه بسفر (İstanbul Boğazı) که سالانه تقریباً ۴۳ هزار کشتی از آن عبور می کند، یک آبراه طبیعی است که باریک ترین نقطه آن ۶۹۸ متر است. افزایش تناژ در تردد کشتی، افزایش اندازه کشتی در نتیجه تحولات تکنولوژیکی و به ویژه افزایش حمل و نقل کشتی (تانکر) حمل سوخت و سایر مواد خطرناک / سمی باعث ایجاد فشار و تهدید بزرگی برای استانبول می شود.

هدف از ساخت این کانال در درجه اول، کاهش حجم رفت و آمد در تنگه بسفر است. شلوغی رفت و آمد در تنگه بسفر باعث شده تا قایق‌ ها مجبور شوند ساعت های طولانی انتظار را تحمل کنند و با مشکلات زیادی در ناوبری مواجه شوند. پیچ و خم‌ های موجود در تنگۀ بسفر نیز باعث شده است که تصادفات زیادی در این منطقه روی دهد.

در کل اهداف پروژه Kanal Istanbul عبارتند از:

• محافظت از بافت تاریخی و فرهنگی تنگه بسفر و افزایش امنیت آن
• کاهش بار ناشی از ترافیک دریا و افزایش امنیت بسفر در تنگه بسفر
• تضمین امنیت ترافیکی بوغاز (تنگه بسفر)
• تضمین ایمنی در سفر
• ایجاد یک آبراه باز برای ترافیک جدید بین المللی دریایی
• افزایش قدرت ژئوپولیتیک ترکیه و کمرنگ کردن اثرات قرارداد (Montrö Boğazlar Sözleşmesi)
• منطقه مسکونی مدرن مقاوم در برابر زلزله بر اساس معماری افقی، با در نظر گرفتن یک زلزله احتمالی استانبول

فواید اقتصادی احداث کانال استانبول 

دولت ترکیه قصد دارد در اطراف کانال جدید یک پروژه شهرسازی را نیز به اجرا بگذارد. این پروژه شامل بخش‌ هایی مانند ساخت شمار قابل توجهی مجتمع مسکونی در کناره کانال می ‌شود. برخی از کشورها همچون قطر از علاقمندی خود برای سرمایه گذاری در این پروژه خبر داده ‌اند.

این کانال عریض در بخش اروپایی استانبول قرار دارد و با ساخت شهرک ‌های اطراف آن به مفهوم کامل یک پروژه بزرگ ترانزیتی، مسکونی، گردشکری و امنیتی به شمار می‌رود. از سوی دیگر با ساخت این کانال، شهر استانبول به دو شبه جزیره آسیایی و اروپایی و یک جزیره در وسط دریا تبدیل خواهد شد که بیشتر اماکن تاریخی و توریستی استانبول در این جزیره باقی خواهند ماند.

اهمیت اقتصادی کانال جدید استانبول با کانال فعلی بسفر قابل قیاس نیست. پیش بینی شده این میزان در کانال استانبول به ۲۰۰ هزار کشتی در سال افزایش یابد که به معنای چند برابر شدن درآمد دولت ترکیه ناشی از حمل و نقل بین ‌المللی در این کانال است. این سود آوری علاوه بر مزیت‌ های ناشی از گردشگری و ساخت شهرک ‌های گردشگری در کنار این کانال خواهد بود که با اجرایی شدن آن سهم صنعت گردشکری در خزانه دولت را چند برابر خواهد ساخت.

از نظر امنیتی نیز با توجه با آن که رژیم حقوقی دریای آزاد در کانال جدید استانبول حاکم نیست و مالکیت این کانال به صورت کامل در انحصار دولت ترکیه قرار خواهد داشت، لذا دولت ترکیه در عمل کنترل بخش مهمی از عبور و مرور شرق اروپا و جنوب غربی اوراسیا به مدیترانه را در دست خواهد داشت.

به معنای ساده کشتی ‌های اوکراینی، بلغاری، گرجستان و حتی روسی برای دسترسی سریع تر و راحت ‌تر مجبور به عبور از کانال ترکیه به جای کانال قدیمی بسفر خواهند بود و در واقع با اجرای این طرح، ترکیه قدرت چانه زنی و کارت بازی خود را در معادلات منطقه ‌ای و بین ‌المللی ارتقا داده است.

کانال استانبول و تاثیر آن بر املاک و مستغلات

این منطقه یکی از مناطق مورد توجه سرمایه گذاری برای سرمایه گذاران خارجی بوده و به خصوص سرمایه گذارانی از کشور قطر، سرمایه گذاری بسیار هنگفتی را در املاک و مستغلات و زمین‌ های این محدوده شروع کرده اند؛ به عنوان نمونه محله باهچه شهیر نیز نصیب خود را از این پروژه برده است و اتمام پروژه کانال استانبول موجب خواهد شد تا ارزش زمین و املاک این منطقه افزایش چشمگیری داشته باشد و اغلب سرمایه گذاران و علاقه مندان به خرید خانه در استانبول مایل به خرید در این منطقه و سرمایه گذاری روی املاک و مستغلات این منطقه باشند.

پروژه های موازی با احداث Kanal Istanbul

علاوه بر امکانات و ساختارهای مورد نیاز برای احداث کانال استانبول، واحدهای یکپارچه دیگری نیز جزء این پروژه توسعه خواهند یافت.

این سازه ها عبارتند از:

• بندر قایق بادبانی در محدوده شهرستان کوچوک چکمجه (Küçükçekmece)
• بنادر کانتینر در دریای مارمارا (در امتداد ساحل کوچوک چکمجه (Küçükçekmece)، گذرگاه کانال و در قسمت غربی ورودی دریای مارمارا)
• بندر کانتینر کارادنیز (در امتداد ساحل منطقه آرناووت کوی)
• منطقه تفریحی کارادنیز (گذرگاه کانال و در قسمت غربی ورودی کارادنیز)
• مرکز لجستیک دریای سیاه (گذرگاه کانال، قسمت شرقی ورودی کارادنیز)

هزینه ساخت پروژه کانال استانبول

هزینه ساخت Canal Istanbul تقریبا ۱۱ میلیارد یورو (۷۵ میلیارد لیر) تخمین زده شده و برای ترکیه سالانه یک میلیارد دلار درآمد ارزی خواهد داشت.

زمان اتمام ساخت کانال استانبول (Canal Istanbul)

کارهای مطالعاتی مربوط به کانال استانبول ۵ سال به طول انجامید و امسال (۲۰۲۰) انتظار می رود مناقصه بین المللی آن شروع شود. زمان اتمام پروژه ۷ سال در شرایط عادی در نظر گرفته شده است که شامل احداث چندین پل ریلی و جاده ای و شهرک های اطراف آن نیز خواهد بود.

بررسی امکان زلزله در Kanal Istanbul

بر اساس نقشه مناطق زلزله خیز ترکیه شهر استانبول در گروه دوم استان های ترکیه با ریسک بالای وقوع زلزله قرار دارد. بنا به ارزیابی های انجام شده توسط این کشور، هیچ خط گسل فعال در مسیر کانال استانبول وجود ندارد.

خط گسل شمال آناتولی ۱۱ کیلومتر با کانال استانبول فاصله دارد و خط گسل آنکارس ۳۰ کیلومتر با آن فاصله دارد. کانال استانبول امکان ایجاد هرگونه حرکت لرزه ای در حین، پس از خاکبرداری و یا پس از پر شدن حجم آن با آب را نخواهد داشت.

موضع گیری شهردار ترکیه در این باره

آقای امام ‌اوغلو که پس از پیروزی در انتخابات شهرداری استانبول در ژوئن ۲۰۱۹ میلادی مسئولیت اداره این شهر بزرگ را برعهده گرفته است، با تکیه بر استدلال‌ های کارشناسان به هیچ وجه با اجرای این پروژه موافق نیست. این در حالی است که شهردار پیشین استانبول که هم‌ حزبی آقای اردوغان بود، پیش ‌تر موافقت خود را با اجرای پروژه «کانال استانبول» اعلام و پروتکل ‌های مربوطه را امضا کرده بود.

آقای امام ‌اوغلو که عضو اصلی‌ ترین حزب مخالف اردوغان یعنی حزب جمهوری ‌خواه خلق (CHP) است و برخی از او به عنوان اصلی‌ ترین رقیب بالقوۀ اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۲۳ یاد می‌کنند، می‌گوید که این پروژه ۱۱ میلیارد یورویی باعث اصراف منابع مالی کشور می‌شود، فاجعه ‌ای برای محیط زیست منطقه است و خطر وقوع زمین ‌لرزه را نیز در استانبول افزایش می‌دهد. همچنین وی کارزاری را به راه انداخت که شعار آن این است: «یا کانال، یا استانبول»

ساخت کانال و تاثیر آن بر منابع آب و جنگل ها

مخالفان می گویند که منابع آب و جنگل ها در شمال شهر استانبول در صورت ایجاد این کانال نابود خواهد شد. بنیاد گزارش وزارت محیط زیست راجع به سازگاری این کانال با محیط زیست (CED)، آن مقدار آب که به خاطر این کانال از بین می رود، از طریق سد ملن (Melen Barajı) جبران خواهد شد.

از نظر دوغانای تلونای، کارشناس محیط زیست در دانشگاه استانبول مقدار آب آشامیدنی که از طریق سد ملن به دست خواهد آمد برای جبران تخریب مخاذن آب شیرین این منطقه، کافی نخواهد بود.

مقام های حکومتی می گویند که برای احداث کانال جدید باید ۲۰۰ هزار درخت قطع شود.اما تلونای این ارزیابی را رد کرده و می گوید: “احتمال این که تعداد درخت هایی که باید قطع شوند به ۴۰۰ هزار برسد، بیشتر است” و قطع این تعداد درخت برابر است با نابودی ۴۵۰ هکتار جنگل.

خاک حاصل از احداث Kanal Istanbul

از کندن کانال استانبول میلیاردها تن خاک حاصل باقی‌ می ‌ماند که احتمالا از آن در پر کردن چند معدن متروکه در اطراف استانبول و ساخت جزیره های بزرگ مصنوعی در دریای مرمره استفاده ‌شود.