آب انبار باسیلیکا استانبول

آب انبار باسیلیکا استانبول (Basilica Cistern) بزرگترین آب انبار در میان چند صد آب انبار باستانی است که زیر شهر استانبول پنهان شده ‌اند. این آب انبار در منطقه فاتیح (Fatih) استانبول و ۱۵۰ متری موزه ایاصوفیه واقع شده و یکی از ۱۰۰ جاذبه دیدنی استانبول محسوب می شود. از دیگر جاذبه های گردشگری استانبول که به آن نزدیک است می توان به موزه فرش استانبول، موزه باستان شناسی استانبول و بازار بزرگ استانبول اشاره کرد.

عناوین مقاله در یک نگاه

• آب انبار باسیلیکا استانبول (Basilica Cistern)
• سرستون های مدوسا در باسیلیکا سیسترن
• مشخصات آب انبار باسیلیکا (Basilica Cistern)
• تاریخچه آب انبار باسیلیکا (Basilica Cistern)
• آب انبار باسیلیکا (Basilica Cistern) چگونه کشف شد؟
• هزینه و زمان بازدید از آب انبار باسیلیکا
• نقشه و دسترسی به آب انبار باسیلیکا

آب انبار باسیلیکا استانبول (Basilica Cistern)

آب انبار باسیلیکا (Yerebatan Sarnıcı) به معنای آب انبار فرو رفته در زمین واقع سه تا پنج دقیقه پیاده با موزه ایا صوفیه استانبول فاصله دارد و یکی از بناهای باشکوه و باستانی شهر استانبول است. زیر شهر استانبول صد ها آب انبار باستانی پنهان شده اند که در گذشته های دور منبع ذخیره و تامین آب برای شهروندان بوده اند. بزرگترین این بناها، آب انبار باسیلیکا است.

آب انبار ۱۵۰۰ ساله ی باسیلیکا در واقع سرداب کلیسایی است که در قرن ۶ میلادی ساخته شده و محل تامین آب قصر و ساختمان های مهم شهر قسطنطنیه بوده است.

امروزه باسیلیکا سیسترن زیر نظر یکی از سازمان های فرهنگی شهرداری استانبول اداره می شود و درهایش به عنوان یکی از بهترین موزه های استانبول، به روی تمام مردم باز است.  این جاذبه تاریخی، تا به حال میزبان رویدادهای ملی و بین المللی بسیاری بوده است و از نقاط با اهمیت استانبول محسوب می شود.

سرستون های مدوسا در باسیلیکا سیسترن

در گوشه شمال غربی آب انبار با دو ستون مواجه خواهید شد که روی پایه‌ های آن‌ها چهره‌ ای برعکس از «مدوسا» یکی از شخصیت‌های افسانه‌ای یونان باستان نقش بسته است. مدوسا یکی از سه گورگون افسانه ای یونانی است که صورتی کریه و بدنی بالدار داشت و در قسمت سرش به جای گیسو، مارهای بسیاری زندگی می کردند. گورگون ها در واقع موجودات نیم انسان، نیم حیوان و ترسناکی بودند که نسبت خواهری با یکدیگر داشتند.

بر اساس افسانه ای دیگر، مدوسا دختری بوده است که به داشتن چشمانی سیاه، گیسوانی بلند و بدنی خوش فرم معروف بود. او عاشق پرسئوس، پسر زئوس در افسانه های یونان باستان بوده است. در همین حال نیز، آتنا عاشق همین شخصیت داستانی بوده و این موضوع مدوسا را بسیار عصبانی می کرده است. به همین دلیل، آتنا موهای مدوسا را به شکل مار در می آورد. از این به بعد، هر کسی که به طور اتفاقی نگاهش به مدوسا می افتاد، تبدیل به هیولایی زن مانند می شد.

بسیاری از گردشگران استانبول صرفا جهت دیدن این دو سر ستون افسانه‌ای به آب انبار می‌روند و دلیل آن هم فرم عجیب و حضور مرموز آن‌ها در این مکان است که داستان‌های مختلفی در مورد آن‌ها روایت می‌شوند.

مشخصات آب انبار باسیلیکا (Basilica Cistern)

آب انبار باسیلیکا، طولش ۱۴۰ متر و عرضش ۷۰ متر است. برای رفتن به این آب انبار، می بایست ۵۲ پله را به زیر سطح زمین برویم. این مخزن آبی، ۳۳۶ ستون بزرگ را در خود جای داده است و هر یک از ستون های مزبور ۹ متر ارتفاع دارند.

فاصله این ستون ها از یکدیگر ۴/۸ متر است و ۱۲ ردیف از این ستون ها در آب انبار باسیلیکا قرار دارد. هر ردیف، مجموعا دارای ۲۸ ستون است. خیلی از ستون های بکار رفته در این آب انبار، به نظر می آید که از ساختمان های قدیمی به این مکان آورده شده است و مرمرهای آن از انواع مختلف این سنگ است.

این آب انبارها، دیواره های آجری به طول ۴/۸ متر دارند. کف آب انبار باسیلیکا، از آجر فرش شده است و روی آن را با ملاتی از آجر پوشانده اند. آب انبار مورد نظر، گنجایش ذخیره آبی در حدود ۱۰۰ هزار تن را در خود دارد و مساحت کل آن به ۹ هزار و ۸۰۰ متر مربع می رسد.

تاریخچه آب انبار باسیلیکا (Basilica Cistern) و نحوه کشف آن

قدمت کل مجموعه به قرن سوم و چهارم میلادی و فرمانروایی کنستانتین اول بر می گردد، یعنی زمانی که قسطنطنیه به مرکز هنری و تجاری زمان خود در امپراتوری روم شرقی تبدیل شده بود.

باسیلیکا سیسترن، سازه ای زیرزمینی است که روزگاری بخشی از میدان بزرگ و عمومی شهر قسطنطنیه (استانبول امروزی) بود. در واقع این ساختمان پیش از آن که به سرداب کلیسا بدل شود، تنها زیرزمینی بود که قسمتی از کلیسای معروف شهر به نام باسیلیکا استوا (Stoa Basilica) را تشکیل می داد.

از اتفاقاتی که در باسیلیکا سیسترن اتفاق افتاده می توان به ویرانی ها و خرابی های ناشی از شورش نیکا در قرن ششم اشاره کرد. خوب است بدانید شورش نیکا، یکی از فاجعه آمیزترین شورش های تاریخ قسطنطنیه بود که کشتار و خونریزی بسیاری در پی داشت و در طی آن، بخش قابل توجهی از پایتخت امپراتوری روم شرقی آسیب دید.

البته زیرزمین کلیسا نیز مانند دیگر بخش های شهر به همان شکل باقی نماند و در همان سال شورش، یعنی در سال ۵۳۲ میلادی بود که ژوستینین یکم (Justinian I)، پادشاه وقت روم شرقی، دستور بازسازی و گسترش آن را داد. در واقع در همین سال کاربری زیرزمین تغییر کرد و باسیلیکا سیسترن به دنیا آمد.

بر طبق نوشته های تاریخ نگاران، در ساخت سرداب کلیسا، ۷۰۰۰ اسیر به کار گرفته شده است و پس از تکمیل آن، ترتیبی داده شد تا یک سیستم فیلتر و تصفیه آب در آن قرار بگیرد و زیرزمین ساختمان به آب انبار مجموعه بدل شود. به این ترتیب، باسیلیکا سیسترن، آب کاخ اعظم قسطنطنیه، کاخ امپراتوری و دیگر ساختمان های مرکز شهر و یا به اصطلاح تپه اول را تامین می کرد.

این سرداب اهمیت بسیاری به عنوان منبع اصلی آب در دوران خشکی و کم آبی شهر داشت. جالب آن که اهمیت این آب انبار تا مدت ها بعد و قرن پانزدهم میلادی نیز همچنان ادامه پیدا کرد و پس از آن که قسطنطنیه به دست امپراتوری عثمانی فتح شد، از آب باسیلیکا سیسترن برای کاخ توپکاپی و محل اقامت امپراتور عثمانی نیز استفاده می کردند.

البته پس از مدتی، امپراتوران عثمانی که آب روان را ترجیح می دادند، دیگر از آب انبار باسیلیکا استفاده نکردند و باسیلیکا سیسترن برای مدت ها به دست فراموشی سپرده شد.

آب انبار باسیلیکا (Basilica Cistern) چگونه کشف شد؟

همان طور که گفتیم استفاده از آب انبار باسیلیکا در امپراتوری عثمانی چندان ادامه نیافت و این سرداب برای مدت ها به دست فراموشی سپرده شد. این بی توجهی تنها تا اواسط قرن شانزدهم و سال ۱۵۴۵ میلادی ادامه پیدا کرد.

در این زمان، دانشمند فرانسوی به نام پتروس جولیوس (P. Gyllius) به فرمان فرانسوای اول، پادشاه وقت فرانسه به قسطنطنیه فرستاده شد تا درباره نسخ خطی و باستانی روم شرقی تحقیق کند. یک روز جولیوس در حال گشت و گذار در اطراف ایاصوفیه بود که چیزهایی درباره یک چاه محلی به نام باسیلیکا سیسترن به گوشش خورد.

محلی ها ادعا می کردند آب مورد نیاز خود را از زیرزمین وسیعی در همان نزدیکی ها، با سطل برداشت کرده و گاه در آن جا ماهی گیری هم می کنند. جولیوس که با این حرف ها بسیار کنجکاو شده بود ببیند جریان از چه قرار است، وارد حیاط ساختمان چوبی شد و راهش را به سوی زیرزمین باسیلیکا کج کرد. پس از پایین رفتن از پله ها، با سرداب بسیار بزرگ و مرمرینی مواجه شد که ستون های بسیاری در دل آن خودنمایی می کردند.

پتروس جولیوس سوار قایق شد و با سختی فراوان درون سرداب به گردش پرداخت. اندازه و ابعاد باسیلیکا سیسترن را به دست آورد و تعداد ستون ها را هم از قلم نینداخت. پتروس جولیوس بعدها، این اطلاعات را در سفرنامه خود منتشر کرد، بسیاری را تحت تاثیر خود قرار داد و در واقع باسیلیکا سیسترن باستانی را به دنیای غرب و کشورهای اروپایی معرفی کرد.

دسترسی، زمان بازدید و هزینه ورودی آب انبار باسیلیکا

آب انبار باسیلیکا در محله سلطان احمد واقع شده است که البته از این رو نیز افراد می توانند از جاذبه های گردشگری بسیار دیگری چون مسجد سلطان احمد استانبول ، کاخ دولما باغچه و موزه ایا صوفیه که در مجاورت این آب انبار قرار دارد نیز بازدید کنند و به اصلاح با یک تیر دو نشان بزنند.

هزینه و زمان بازدید از آب انبار باسیلیکا

• بازدید کنندگان داخلی ترکیه: ۱۵ لیر
• بازدیدکنندگان خارجی:  ۳۰ لیر
• دانش آموزان – معلمین: ۵ لیر

برای بازدید از موزه باسیلیکا سیسترن همه روزه از ۹ تا ۱۷:۳۰ می توانید مراجعه کنید. لازم به ذکر است که در اولین روز از تعطیلات مناسبت های دینی و مذهبی این مکان از ساعت ۱۳ باز خواهد بود. لازم به ذکر است، در زمان نگارش این مقاله (اردیبهشت ۹۹)، تا اطلاع ثانوی به دلیل شیوع کرونا ویروس در ترکیه بازدید از این مکان امکان پذیر نیست.

نقشه و دسترسی به آب انبار باسیلیکا

راحت ترین راه دسترسی به محله سلطان احمد، استفاده از تراموای است که نزدیک ترین ایستگاه آن به تکسیم ایستگاه کاباتاش (Kabatas Tramvay) می باشد. ایستگاه تراموای کاباتاش قدری با میدان تکسیم فاصله دارد. هم می توانید این فاصله را پیاده طی کنید، هم با قطار کابلی و یا اینکه پیاده. اگر پیاده خواستید بروید، تا ایستگاه کاباتاش تنها ۲۰ دقیقه راه دارید و با قطار کابلی این مسافت را در ۵ تا ۱۰ دقیقه طی خواهید کرد.

سوار خط F1 شوید. بعد از چند دقیقه که به ایستگاه کاباتاش رسیدید آن جا سوار خط T1 شوید و در ایستگاه سلطان احمد پیاده شده و توجه نمایید که از این جا تا باسیلیکا سیسترن تنها به اندازه ۲ دقیقه پیاده روی نیز دارید.