مصطفی کمال آتاتورک

آتاتورک که به عنوان رهبر بزرگ ترکیه از او یاد می شود، دارای شهرت جهانی است. امروزه نیز کشور ترکیه که توانسته خود را در بین کشورهای پیشرفته جهان جا دهد در زیر سایه فعالیت‌ها و امتیازاتی است که دهه‌ها پیش توسط آتاتورک در این کشور ایجاد شد. مردم ترکیه با گذشت سالیان دراز از وفات آتاتورک هنوز علاقه خاصی به این شخصیت تاثیرگذار دارند و احترام خاصی را به نام و اعتقادات وی قائلند. این مقاله شما را با زندگی و فعالیت‌های تاثیرگذار این چهره محبوب آشنا خواهد کرد تا خوانندگان این مطلب نیز بتوانند این چهره را بهتر و اساسی‌تر بشناسند.

البته باید ذکر کرد که زندگی و فعالیت‌های آتاتورک در این مقاله نمی گنجد و نیازمند مطالعه‌ای عمیق است. برای مطالعه بیشتر و بهتر نیز می توانید به پیچ ویکی پدیای ترکی آتاتورک مراجعه کنید.

مصطفی کمال در کودکی و جوانی

پدر آتاتورک،‌ علی رضا افندی، در سال ۱۸۷۱ با مادر مصطفی یعنی زبیده ازدواج کرد. مصطفی نیز در سال ۱۸۸۱ در خانه‌شان واقع در شهر سلانیک یونان کنونی به دنیا آمد. وی تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه سکولار و نوین مکتب شمس ابتدایی تمام کرد و حتی به گفته بسیاری از افراد،‌ آموزش در همین مدرسه بود که افکار نوین در ذهن مصطفی جرقه زد. پس از گذشت سالها وی در رشدیه ملکیه سلانیک که هدف آن تربیت مامورین اداری بود ثبت نام کرد و پس از آن نیز به دلیل علاقه‌اش به فعالیت‌های نظامی به رشدیه نظامی سلانیک رفت.

مصطفی به دلیل هوش و زکاوت زیاد در این دانشکده بسیار مشهور شد و استاد ریاضیات او که فردی بسیار باسواد بود، لقب «کمال» که نشان دهنده تمامیت او بود را به مصطفی داد. پس از چندین سال نیز به مرکز نظامی مانیستیر (مقدونیه شمالی کنونی) رفت و در سال ۱۸۹۸ نیز از آنجا فارغ التحصیل شد. پس از آن نیز در سال ۱۸۹۹ برای آموزش‌های نظامی تکمیلی و کار به استانبول رفت و از آنجا با درجه سروان فارغ التحصیل شد. پس از آن نیز برای انجام ماموریت از طرف اداره نظامی استانبول به دمشق فرستاده شد.

افکار اروپای مدرن و انقلاب فکری در مصطفی کمال

در این سن افکار وطن پرستانه مصطفی کمال آتاتورک به دلیل سست بودن حکومت عثمانی شروع به رشد کرد و در اولین قدم جهت نجات ملت خود، در دمشق همراه با گروهی از دوستانش جمعیت «وطن و حرّیت»‌ را تاسیس کرد. پس از گذشت چندین سال نیز این جمعیت به فرقه «اتحاد و ترقی» پیوست.

در سال ۱۹۱۱ پس از حمله ایتالیا به طرابلس عثمانی، با همکاری مردم توانست نقشه‌های بزرگی را بر علیه نیروهای ایتالیایی عملی کند و اولین شهرتش در بین مردم را به دست آورد. پس از آن در سال ۱۹۱۳ به عنوان وابسته نظامی به صوفیه فرستاده شد و در اینجا بود که با افکار مدرن اروپایی آشنا شد و انقلاب فکری در وی اتفاق افتاد. در همان جا نیز با ارتقا درجه توانست درجه سرهنگی را از آن خود کند.

جنگ جهانی اول، شروع کار افکار سیاسی

پس از شروع جنگ جهانی اول آتاترک به عنوان فرمانده لشکر نوزده به جناق قلعه (Çanakkale) رفت. در آنجا با لشکری بسیار کوچک توانست در مقابل انگلیسی‌ها مقاومت کند و مانع ورود لشکر انگلیس به استانبول و تسخیر آنجا شد. به دلیل این قهرمانی‌ها مردم به او لقب «منجی استانبول» را دادند و در سال ۱۹۱۶ نیز در جنگ روسیه حرکت‌های قهرمانانه زیادی انجام داد و به درجه سرتیپی رسید. در سال ۱۹۱۷ نیز با همراهی ولیعهد عثمانی، وحیدالدین، به انگلیس رفت و بیش از قبل با فرهنگ‌های اروپا و مدرنیته جهانی آشنا گشت. در سال ۱۹۱۸ و پس از پیمان مندرس که باعث اتمام درگیری‌ها در منطقه شد،‌ فرماندهی تمام لشکرهای غرب عثمانی بر عهده مصطفی گذاشته شد.

پیمان مندرس و فروپاشی حکومت عثمانی

بر اساس پیمان مندرس کشورهای متفق می توانستند سرزمین‌های حکومت عثمانی را به سلطه بگیرند و کشور عثمانی را تجزیه کنند. در همین نقطه احزاب و فرقه‌های زیادی در سراسر کشور ترکیه به وجود آمد که بیشتر آنها متشکل از عموم مردم بودند که خواستار استقلال کشور و فروپاشی حکومت شکست‌خورده عثمانی بودند. در این بین نیز مصطفی کمال جزو افرادی بود که اعتقاد داشت حفظ سرزمین‌های عثمانی دیگر ممکن نیست و باید کشوری جدید با مرزهای جدید ایجاد شود تا مانع از بروز دوباره جنگ شود. او توانست نظر فرماندهان ارتش را که مخالف پیمان مندرس بودند را به خود جذب کند و با آنان در جهت احقاق افکار خود همکاری کند.

برای همین از طرف سلطان به سامسون فرستاده شد اما در آنجا نیز با ورود اجنبی‌ها به کشورش مقابله کرد و اساس‌های جنگ ملی بر علیه عثمانی و متفقین را بنا نهاد. بعد از آن با مداخله دوباره انگلیس در امورات سیاسی، سلطان عثمانی مصطفی کمال را به بالاترین درجه کشوری منسوب کرد. مصطفی کمال نیز برای مقابله با یونانی‌ها و انگلیسی ها به ارتش دستور داد تا نیروهای خود را تقویت کنند و به پیمان عقد شده توجهی نکرد. در این زمان ارتش عثمانی قدرت گرفت و توانست بر ادارات کشور مسلط شود.

خروج از ارتش، ورود به صحنه دیپلماسی آتاتورک

پس از درگیری‌های فراوان بین مصطفی کمال آتاترک و سران عثمانی که مخالف حرکات او بودند، مصطفی سرانجام از ارتش خارج شد و به عنوان نماینده ارزروم در کنگره ملی شروع به فعالیت کرد. در آنجا ریاست کنگره را به او دادند. سپس توانست کنگره سیواس را نیز تاسیس کند و ریاست آن را هم به مصطفی کمال سپردند. این کنگره‌ها مخالف ورود آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها به حکومت ترکیه بودند و با هدف جنبش ملی، مانع از فروپاشی سرزمین‌‌های عثمانی شد.

سپس توانست این کنگره را به آنکارا منتقل کند و در آنجا با انجام انتخابات، یاران مصطفی با رای قاطع وارد مجلس شدند و توانستند منشور ملی را تصویب کنند. انگلیسی‌ها نیز به دلیل مخالفتشان با این سیاست‌‌ها استانبول را اشغال کردند و مجلس را فروپاشیدند. مصطفی کمال نیز از این فرصت استفاده کرده و مجلس بزرگ کشور را افتتاح کرد و مردم را به رای گیری دعوت کرد. خود او نیز به عنوان رئیس مجلس برگزیده شد.

اعلام استقلال آنکارا

پس از درگیری‌های فراوان بین دولت عثمانی و مجلس مصطفی کمال، او قانون تغییر نام کشور به ترکیه را در مجلس تصویب کرد. همچنین مجلس مصطفی کمال را به عنوان نخست وزیر کشور معرفی کرد و در آن زمان اعلام استقلال کردند. دولت حاکم بر استانبول نیز سعی کرد به  سرکوب دولت جدید ترکیه بپردازد اما به دلیل مخالفت اکثریت مردم با آنها قدرتشان در منطقه کم شد. در نهایت نیز با دخالت دولت روسیه و عقد قراردادهایی بین کشورهای منطقه، دولت آنکارا به رسمیت شناخته شد.

در سال ۱۹۲۰ دولت عثمانی قراردادی که انگلیسی‌ها نوشته بودند را امضا کرد که به موجب آن یونانی‌‌‌ها می توانستند سرزمین‌‌های اشغالی خود را گسترش دهند. دولت آنکارا که مخالف این امر بود، در سال ۱۹۲۱ مصطفی کمال را به عنوان فرمانده کل قوا برگزید. در سال ۱۹۲۲ نیروهای مصطفی کمال به نیروهای یونان حمله کردند و توانستند آنها را از سرزمین‌های آناتولی خارج کنند. پس از آن قراردادی میان ترک‌ها و یونانی‌ها به نام قرارداد سور (Sevr Anlaşması) نوشته شد که توسط آن یونانی‌ها می بایست از تمام سرزمین‌های ترکیه خارج می شدند.

آخرین سلطان عثمانی و اولین رئیس جمهور ترکیه

در اواخر سال ۱۹۲۲، مجلس بزرگ ملی قانون جدایی خلافت از حکومت را تصویب کرد و بر این اساس، وحیدالدین به عنوان آخرین سلطان عثمانی از کشور خارج شد و پسرعموی وی یعنی عبدالمجید بدون داشتن حق سلطنت به عنوان خلیفه مسلمانان برگزیده شد. بعد از آن نیز کنفرانس بزرگ لوزان در سال ۱۹۲۳ مرزها و دولت ترکیه را به رسمیت شناخت.

مصطفی کمال آتاتورک نیز در ترکیه حزب جمهوری‌خواه خلق را بنا نهاد و پس از انجام انتخابات در کشور، این حزب به ریاست مصطفی کمال توانست حکومت بر کلیه امورات و شهرهای ترکیه را بر عهده بگیرد و در سال ۱۹۲۳ مصطفی کمال به عنوان اولین رئیس جمهور ترکیه شروع به کار کرد. در سال ۱۹۲۴ نیز مجلس قانون اتمام خلافت را تصویب کرد و حکومت عثمانی به طور کامل به پایان رسید و تمام خاندان عثمانی از کشور خارج شدند.

اولین قدم‌های پیشرفت

مصطفی کمال با در اختیار داشتن قدرت، تمامی مکتب‌ها و درویش‌خانه‌ها را که توسط روحانیون و مذهبیون اداره می شد را بست. قوانین مدنی اروپایی را با قوانین اسلامی جایگزین کرد. لباس‌های سنتی عثمانی را ممنوع و لباس‌های اروپایی را به جای آن به کشور آورد. با انجام این امورات مخالفت تعدادی از قدرت‌ها با مصطفی کمال بیشتر شد و رهبران مذهبی به فکر ترور او افتادند. اما مصطفی کمال آنها را سرکوب کرد و تمامی احزاب آنان را دگرگون کرد. پس از آن نیز قانون برابری زن و مرد را به تصویب رساند و به زنان نیز حق رای و انتخاب داد. در سال ۱۹۲۸ حروف لاتین را با حروف عربی و عثمانی جایگزین کرد.

فعالیت‌های فرهنگی مانند موسیقی و تئاتر را در کشور رواج داد. در سال ۱۹۳۰ با تاسیس حزب جمهوری‌خواهی تلاش کرد تا حکومت چند حزبی را در کشور گسترش دهد. در سال ۱۹۳۳ نیز قانون استفاده از نام خانوادگی را به تصویب رساند. در همین زمان نیز مجلس کشور نام «آتاتورک» به معنی پدر ترک‌ها را به او داد و او با نام آتاتورک شهرت یافت. در چندین سال آینده آن نیز تلاش کرد تا فرهنگ و صنعت‌های اروپایی و مدرن را به کشور بیاورد اما به دلیل مخالفت تعدادی از قدرت‌ها چندان موفق نشد. سرانجام در سال ۱۹۳۸ به بیماری شدیدی دچار شد و در تاریخ ۱۰ نوامبر ۱۹۳۸ چشم از جهان فروبست.

پس از وفات آتاتورک، مقبره‌ای بزرگ در آنکارا برای وی ساخته شد تا یاد و خاطره فداکاری‌ها و اعمال این رهبر بزرگ برای همیشه در تاریخ ترکیه و جهان باقی بماند. نام مقبره آتاتورک آنیت کبیر به معنی بنای بزرگ است که در راسات تپه (Rasattepe) آنکارا، جایی که از همه نقاط شهر قابل دیدن است ساخته شد. تا به امروز هر ساله مردم ترکیه در سالروز وفات آتاتورک یعنی ۱۰ نوامبر ساعت ۹ و ۵ دقیقه صبح، به احترام وی در هر جای ترکیه که باشند یک دقیقه را در سکوت می ایستند. همچنین مجسمه مومی آتاتورک هم اکنون در موزه مادام توسو استانبول که یکی از جاهای دیدنی استانبول است نگهداری می شود.

هم اکنون بناها، خیابان ها، پل ها و موزه های زیادی به عنوان یادبود آتاتورک در سراسر ترکیه نامگذاری شده است که از مهمترین آنها می توان به موزه آتاتورک ازمیر، عمارت آتاتورک ترابزون که محل نوشتن وصیت نامه آتاتورک هست، دانشگاه آتاتورک ارزروم که یکی از دانشگاه های مورد تایید وزارت بهداشت در ترکیه هست و ده ها مورد دیگر اشاره کرد.