موزه و مزار مولانا در قونیه

موزه و مزار مولانا در قونیه (Konya) قرار دارد. آثار درون موزه شامل دست ‌نوشته‌ های قدیمی، قرآن‌ های خطی، آلات موسیقی دوران رومی و … است که در ادامه نگاهی به آن ها خواهیم داشت. این آرامگاه به نماد شهر کهن قونیه (Konya) تبدیل شده و سالانه بازدیدکنندگان بسیاری را به خود جذب می کند.

مولانا چه کسی بود؟

بعضی ها سال ها پس از مرگ هم یادشان در ذهن ها باقی می ماند، یکی از این افراد مولانا جلال الدین بلخی شاعر و صوفی ایرانی است که از بزرگان فرهنگ و هنر ایرانی به شمار می رود.

مولانا (مولوی) کسی است که به تنهایی گوشه ای از تمدن ایرانی را شکل داده و یاد و نامش سال هاست که زنده باقی مانده و سال ها و قرن های دیگر هم زنده خواهد ماند. آرامگاه این شاعر والامقام امروزه به موزه ای دیدنی تبدیل شده است که یکی از بهترین موزه های ترکیه بوده و حدود یک و نیم میلیون نفر در سال از این مکان دیدن می کنند.

مولانا جلال الدین بلخی در دنیا با چند نام شناخته می شود؛ بعضی ها به او مولانا یا مولوی می گویند؛ اما انگلیسی زبانان و افرادی که این زبان را ملاک قرار می دهند او را رومی (Rumi) می نامند. برخی دیگر هم این لقب ها را با هم در می آمیزند و به او مولوی بلخی یا مولوی رومی می گویند.

بعضی ها هم به مولانا لقب هایی مثل خداوندگار یا پروردگار می دهند. برای توصیف شکوه و عظمت این شاعر همین بس که سازمان جهانی یونسکو سال ۲۰۰۷ میلادی را به عنوان سال مولانا نام گذاری کرد.

از نام او که بگذریم هرچه از صفاتش بگوییم کافی نیست؛ مولانا از بزرگترین و معروف ترین شاعران ایران است که در سراسر دنیا محبوب است. مولانا در اشعارش از تخلص خاموش و مشتقات این کلمه برای اشاره به خودش استفاده می کرد.

در سال ۶۰۴ هجری بود که این عارف بزرگ در خانواده ای با تفکر صوفیان چشم به جهان گشود، محل تولد او شهر بلخ واقع در افغانستان امروزی و پدر او یکی از صوفی های به نام آن روزگار یعنی بهاءالدین ولد بود.

پدر او به صفت تواضع شهرت داشت. وی به بحث و جدال های کلامی با دیگران اعتقادی نداشت و بنابراین مولانا از بدو تولد با تفکرات و دید عارفان آشنا شد.

اشعار مولانا (مولوی)

بیشتر شعرهای مولانا مثنوی هستند اما رباعیات و انواع دیگر شعر نیز در آثار او به چشم می خورد. آثار این شاعر ایرانی در موزه های گوناگونی در سراسر دنیا نگهداری می شوند برای مثال کلیات شمس تبریزی او در شیراز و مثنوی معنوی او در قونیه هستند.

سبک شعر گفتن او به شکلی است که در هر بیتش لازم است ساعت ها تفکر کنیم. همچنین آرایه هایی به کار می برد که هنوز هم بی نقص و خاص هستند.

آثار مولانا

• مثنوی معنوی (حکایت، روایت و تمثیل هایی به زبان شعر در آن نوشته شده است)
• دیوان شمس تبریزی (غزلیات پر آب و تاب برای شمس تبریزی)
• فیه ما فیه (سخنان عارفانه به زبان نثر که در آن سخنان بزرگان زیادی به چشم می خورد)
• مکاتیب (۱۴۵ نامه و مکاتبات مولانا به افراد مختلف در این کتاب گرد هم آمده اند)
• مجالس سبعه (این کتاب از مهم ترین آثار مولاناست که در فهم دیگر آثار او نقش پر رنگی دارد. در اینجا ۷ مجلس موعظه و سخنان عارفانه ذکر شده که با خواندن قرآن آغاز می شود)
• او حدود ۱۶۰۰رباعی، ۲۵۰۰ قصیده عرفانی و به طور کلی ۲۵ هزار بیت در کارنامه خود به ثبت رسانده است.

شمس تبریزی و نقش آن در زندگی مولانا

مولانا ۳۷ سال داشت که با فردی به نام شمس تبریزی ملاقات کرد و به شدت شیفته رفتار و کراماتش شد. از آن پس مولانا شروع به خلق آثاری کرد که در طول زندگیش بسیار نادر بود و در حقیقت این شعرها بهترین اشعار این شاعر را تشکیل می دادند.

ماجرا از این قرار است که مریدان مولانا به شمس تبریزی حسادت می کردند و نمی توانستند توجه مولانا را به یک درویش فقیر تحمل کنند و مدام شمس را آزار می دادند تا این که آن ها باعث شدند شمس یک بار به صورت موقت و یک بار برای همیشه مولانا را ترک کند و ناپدید شود. به همین دلیل شاهد ظهور بیت هایی در وصف فراق شمس تبریزی در کتاب های مولانا هستیم.

داستان های زیادی درباره ملاقات شمس با مولانا و انتظار این شاعر بزرگ برای بازگشت شمس روایت شده که حتما باید شعرهای مولانا را مطالعه کنید تا عمق زیبایی آن ها را متوجه شوید.

موزه و مزار مولانا در قونیه (Mevlana Museum)

همانطور که پیش تر نیز گفتیم، مولانا جلال الدین بلخی بین سال های ۶۰۴-۶۷۲ هجری قمری می زیست. آرامگاه این شاعر پارسی گو امروز در شهر قونیه در ترکیه قرار دارد و علاقه مندان به ادبیات و شعر پارسی را میزبانی می کند. با رفتن به این آرامگاه در واقع از موزه ای بازدید می کنید که شما را به سفری در تاریخ می برد. 

مزار این شاعر پرآوازه در جنوب شرقی شهر قونیه قرار دارد؛ نقطه ای که از نظر تاریخی ارزش بسیاری دارد. جالب است بدانید در این مکان، آثاری یافت شده که نشان می دهند انسان ها در ۷۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در این نقطه از قونیه روزگار می گذراندند.

تاریخچه موزه مولانا

همانطور که گفتیم، خانواده مولانا توسط خاندان سلطنتی سلجوقی به شهر قونیه (Konya) دعوت شدند و به این شهر مهاجرت کردند. پس از سال ها زندگی زیر سایه خاندان سلطنتی در سال ۱۲۳۱ میلادی باغ گل رز قونیه به خانواده مولانا هدیه داده شد تا پیکر پدر مولانا در آن دفن شود و این کار آغازی برای ساخت موزه مولانا بود.

آرام آرام و با مرگ مولانا و دیگر اعضای خانواده اش این باغ به یک گور خانوادگی تبدیل شد، جانشین و شاگرد مولانا که حسام الدین چلبی (Hüsamettin Çelebi) نام داشت به خاندان سلطنتی کمک کرد که پس از مرگ مولانا یعنی در سال ۱۲۷۴ روی مزارش مقبره ای بسازند. لازم است ذکر کنیم که گنبد مخروطی در سال ۱۸۵۴ میلادی با سفال تزیین شد.

بارها و بارها قسمت های مختلفی به بنای موزه مولانا (Mevlana Museum) اضافه شد و در سال ۱۹۵۴ هم به صورت رسمی به دراویش اجازه داده شد که در موزه مولانا به رقص و ساز و آواز بپردازند، همین موضوع باعث جاری شدن سیل سالانه گردشگران به سوی قونیه شد.

البته برپایی رسم های صوفی گرایانه در این موزه همیشه مخالفان زیادی داشته است؛ اما معتقدان به این آداب آن را رقصی مذهبی و راهی برای رسیدن به خدا می دانند و به دلیل نقش مهم این مراسم در صنعت گردشگری هنوز درویش ها اجازه برپایی مراسم شان را در این مکان دارند.

از حرم تا موزه مولانا

مزار و حرم مولانا بر روی تپه ای با ارتفاع ۱۰۱۶ متر بنا شده و منظره ‌ای بسیار دیدنی دارد. این تپه تا امروز بارها و بارها مورد کاوش باستان شناسان قرار گرفته و آثار ارزشمندی از آن به دست آمده که متعلق به هزاران سال پیش هستند. مساحت مقبره مولانا در ابتدا ۶۵۰۰ متر مربع بود؛ اما امروزه افزایش یافته و به ۱۸ هزار متر مربع رسیده است.

ساخت و ساز مقبره مولانا در سال ۱۲۷۴ میلادی یعنی یک سال پس از مرگش شروع شد و با نظارت همسر امیر سلیمان سلجوقی به پایان رسید. بر فراز قبر او یک گنبد مخروطی شکل به رنگ فیروزه ای ساختند که متشکل از صدها سفال است و امروزه مقبره این فرد بزرگوار با همین گنبد فیروزه ای شناخته می شود. البته در سال ۱۸۵۴ میلادی چند بخش به ساختمان حرم مولانا اضافه شد تا بتواند جمعیت بیشتری را در خود جای دهد.

در سال ۱۹۲۶ میلادی شروع به تبدیل کردن مزار او به موزه کردند و در سال ۱۹۲۷ میلادی مقبره وی به موزه تبدیل شده بود و در سال ۱۹۵۴ میلادی حرم مولانا را موزه مولانا نامیدند.

چرا آرامگاه مولانا در ترکیه است؟

خانواده مولانا به دعوت علاءالدین کیقباد (یازدهمین پادشاه سلجوقی) به قونیه (شهر Konya امروزی) مهاجرت کردند و در این شهر ساکن شدند. مولانا ۱۹ سال داشت که با دختری به نام گوهر خاتون ازدواج کرد و در سن بیست و چهار سالگی پدر خود را از دست داد.

سلطان سلجوقی برای سپاس از تلاش های مولانا و پدرش، باغ گلی به آن ها هدیه داد. مولانا جلال الدین بلخی در سال ۱۲۷۳ میلادی (۶۷۲ هجری قمری) به دلیل بیماری و تب شدید جان باخت.

موزه مولانا شامل چه قسمت هایی است؟

بخش های مختلفی به مرور زمان در موزه مولانا ایجاد شدند. بخش‌هایی که امروزه هر کدام از آنها برای خود جاذبه‌ دیدنی منحصر به فردی هستند.

سنگ آرامگاه مولانا

سنگ مزار مولانا با یک سنگ مزار معمولی بسیار تفاوت دارد. این سنگ از ۱۰ سنگ مختلف تشکیل شده و روی آن را با پارچه ‌ای زرکوب پوشیده ‌اند.

البته تنها جلال این قبر نیست که همه را شیفته خود می ‌کند نوشته ‌های مختلفی بر در و دیوار اتاق سنگ مزار مولانا وجود دارند که خواندن آنها شما را به فکر وا می‌ دارد. به عنوان مثال یکی از نوشته ‌ها چنین بیان می‌کند که «همانی که هستی خودت را نشان بده، یا همانی باش که خودت را نشان می‌ دهی» و روی سنگ قبر وی چنین نوشته که «محل دفن من را روی زمین مشخص نکنید، مزار من در تمامی قلب‌ های روشن است».

اتاق آرامگاه مولانا نیز دقیقا زیر همان گنبد فیروزه‌ ای رنگ معروف بنا شده است. اگر اهل عرفان باشید می‌دانید که مولانا تلاش داشت تا همه را به وحدانیت خدا برساند. نقش اصلی حضور گنبد و مناره در معماری باستانی نیز دقیقا همین بوده است. اگر به ساخت گنبد دقت کنید، از یک محیط وسیع به یک نقطه می‌ رسد. انگار که دلالت بر رجعت از عالم فانی به عالم باقی دارد.

معماری آرامگاه مولانا

یکی از نکات قابل توجه در مورد موزه مولانا، معماری منحصر به فرد آن است. زیباترین بخش این ساختمان را می‌ توان مناره سبز رنگ آن دانست که به شکل مخروطی طراحی شده است. برای ساخت این مناره از صدها سفال سبز رنگ استفاده کرده اند. جالب است بدانید که این مناره سبز و زیبا، امروزه تبدیل به نمادی از قونیه گشته است.

نمایشگاه قرآن در موزه مولانا

مولانا را برخی صوفی و برخی دیگر مسلمان می ‌دانستند. به هر صورت در کنار مسجد موزه مولانا، اتاقی کوچک قرار دارد که آن را تبدیل به نمایشگاه کتب نفیس کرده‌ اند. در بین این کتب، بیشتر قرآن‌ های نفیس و خطی به چشم می‌خورند.

یکی از نکات قابل توجه این بخش از موزه مولانا، وجود چند تار مو است که آن را به عنوان ریش مقدس محمد می ‌شناسند. در میان این کتب شما می ‌توانید وسایل شخصی مولانا، همانند سجاده او را نیز ببینید. وسایلی که به فرضیه مسلمان بودن مولانا جان بیشتری می ‌بخشد.

قسمت برگزاری مراسم عرفانی

از مجلل‌ ترین قسمت‌ های موزه مولانا، اماکنی است که در آن مراسم عرفانی برگزار می‌ شده است. مولانا و شاگردانش، همیشه مراسم مختلف مذهبی برگزار می‌ کردند تا به عرفان برسند. یکی از معروف‌ ترین این مراسم «رقص سماع» نام داشته. همان رقصی که آنقدر دور خود می‌چرخیدند تا به حالت خلسه برسند. همچنین مراسم هال یا شمانه نیز در این حرم برگزار می شد.

این مراسم را در مسجد داخل حرم، مطبخ و در محوطه انجام می‌دادند. این قسمت ‌ها بسیار مجلل و زیبا هستند و آثار نفیس و گران بهایی را در آنجا قرار داده ‌اند.

شمانه

یکی از مراسم مهم درویش ها شمانه است. به همین دلیل بود که سلطان سلیم، در قرن شانزدهم میلادی دستور داد تا بخشی از موزه مولانا، به اجرای مراسم صوفیان اختصاص یابد. از آن زمان به بعد، بخش زیبایی از ساختمان حرم مولانا که میدانی برای رقص‌ های مذهبی داشت، تبدیل به مکانی برای برگزاری مراسم مذهبی مهم گشت. حتی تا به امروز مراسم مهم مختلف، همانند سالروز مولانا، در این بخش از موزه مولانا برگزار می‌گردد.

مطبخ یا آشپزخانه

مطبخ یا آشپزخانه، یکی از بخش‌هایی است که بعدا به حرم مولانا اضافه شد. این قسمت در حدود سی سال بعد از ساخت موزه مولانا اضافه گشت. صوفیان در این بخش از ساختمان به تعلیم عقاید خود و اجرای مراسم دینی می ‌پرداختند.

این بخش را می ‌توان بخش مردم شناسی دانست زیرا هنوز هم مجسمه‌ هایی با لباس ‌های سنتی در این بخش وجود دارند. در ضمن یکی از نکات قابل توجه راجع به مطبخ این است که هنوز هم گاهی رقص سماع در آن برگزار می‌ شود. در صورت برگزاری رقص سماع، جمعیت بسیار زیادی برای دیدن آن جمع می ‌شوند.

مراسم شب عروس مولانا در قونیه (Şeb-i arus)

شب عروس یا شب عرس در طریقت مولویه به شب درگذشت مولانا جلال‌ الدین بلخی گفته می‌شود؛ چون در شب وفات مولانا، به گفته ی خودش، او به وصال خود می رسد و به سوی حق پرواز می کند.

این مراسم در خلال روزهای اول تا ۱۷ ام دسامبر در شهر قونیه ترکیه برگزار می ‌شود. عروس یا اروس ریشه عربی ندارد و در زبان فارسی به زن تازه شوهر کرده می گویند اما این واژه به عربی راه یافته و به داماد گفته می شود و به زن تازه ازدواج کرده عریسه می گویند.

همچنین در هند و ترکیه به سالگرد وفات عارفان و صوفی ها عروس می گویند که در اصل تحریف شده و تلفظ غلط عروج است. اما شب عروس یا عرس تحریف شده عروج است یعنی روح عارف که از بدن جدا می شود و در آسمان به پرواز درآید می گویند عروج کرد.

وفات مولانا که به شب عروس معروف است در شهر قونیه جشن گرفته می شود. مراسمی به مدت ۳ تا ۵ روز برقرار می شود. در این مراسم  اشعار مولانا خوانده می شود، سخنرانان در مدح مولانا سخنرانی می کنند و البته جذاب ترین قسمت این مراسم رقص معروف دراویش به نام سماع می باشد.

بازدید از موزه مولانا در قونیه

بازدید از این موزه تا سال ۲۰۱۴ به همراه پرداخت هزینه بود ولی از آن زمان به بعد هزینه ای بابت بازدید از از موزه دریافت نمی شود.

• در فصل بهار و تابستان بازدید از ساعت ۹ تا ۱۹
• در فصل زمستان بازدید از ساعت ۹ تا ۱۷

آدرس و دسترسی به موزه مولانا بر روی نقشه

شهر قونیه، منطقه کاراتای، محله عزیزیه

Aziziye Mah, Mevlana Cd. No:1, 42030 Karatay/Konya, Turkey